Σε πολλά άτομα, σε χώρες του δυτικού κόσμου όπως και στην Ελλάδα, υπάρχει η άποψη ότι ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας είναι μια πάθηση, η οποία ναι μεν είναι κακοήθης, αλλά κατ’ ουσίαν μπορεί να προληφθεί, λόγω της ύπαρξης του «Τεστ Παπανικολάου», δηλ. της κυτταρολογικής εξέτασης επιχρισμάτων από τον τράχηλο της μήτρας με στόχο την ανίχνευση παθολογικών κυτταρικών μορφών, οι οποίες υποδηλώνουν την ύπαρξη προκαρκινικών αλλοιώσεων ή καρκίνου. Έτσι, πιστεύεται ότι πολύ λίγες είναι οι γυναίκες που ουσιαστικά νοσούν και πιθανόν τελικά πεθαίνουν από καρκίνο τραχήλου και κατ’ επέκταση η νόσος αυτή έχει ουσιαστικά μάλλον λυθεί ως πρόβλημα.
Εκείνα όμως που πιθανόν δεν είναι γνωστά, είναι ότι:
•ναι μεν ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας μπορεί να προληφθεί αν η γυναίκα κάνει από νωρίς και τακτικά τεστ Παπανικολάου, αλλά στην πράξη, δυστυχώς, μόνο ένα ποσοστό των γυναικών ακολουθούν αυτή την οδηγία (~ 85% στις Σκανδιναβικές χώρες, ~65% στην Γαλλία, ~50% στην Ιταλία και στις ΗΠΑ, 27% στην Ισπανία, ~30% στην Ελλάδα, 0% σε χώρες του τρίτου κόσμου!),
•μόνο σε εθνικό επίπεδο οργανωμένα προγράμματα μαζικού προληπτικού πληθυσμιακού ελέγχου με τεστ Παπανικολάου (όπως π.χ. στις Σκανδιναβικές χώρες, Ολλανδία & Μεγ. Βρεττανία) έχουν πιθανότητες επιτυχίας όσον αφορά στην πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου (τέτοιο πρόγραμμα δεν υπάρχει στην Ελλάδα).
•το τεστ Παπανικολάου αποδείχθηκε ότι δεν έχει ιδιαίτερα μεγάλη ευαισθησία ως μέθοδος (δηλ. υπάρχουν «ψευδώς αρνητικά» τεστ Παπανικολάου)
•η μέση ηλικία των γυναικών που εμφανίζουν διηθητικό καρκίνο τραχήλου είναι ~45 έτη, αλλά τα προκαρκινικά στάδια (που είναι και ιάσιμα) μπορούν να εμφανιστούν ήδη από πολύ νεαρότερες ηλικίες (20-30 έτη).
Έτσι, σήμερα, παρ’ όλες τις αρχικά αισιόδοξες προοπτικές, δυστυχώς,
•ο καρκίνος του τραχήλου αποτελεί την τέταρτη συχνότερη κακοήθη νόσο των γυναικών παγκοσμίως (μετά τους καρκίνους μαστού, εντέρου και πνευμόνων)!
•στον τρίτο κόσμο (Αφρική, Νοτιοανατολική Ασία) αποτελεί την υπ’ αριθμόν 1 αιτία θανάτου γυναικών από καρκίνο!
•στην προηγμένη Ευρώπη, σήμερα, περίπου 33.400 γυναίκες εμφανίζουν κάθε χρόνο καρκίνο του τραχήλου και από αυτές περίπου οι 15.000 πεθαίνουν, δηλ. σήμερα στην Ευρώπη πεθαίνουν από την νόσο αυτή περίπου 40 γυναίκες κάθε μέρα!
•στην Ελλάδα, σύμφωνα με την εκτίμηση της δεκαετίας του ΄90, η συχνότητα εμφάνισης καρκίνου του τραχήλου ήταν 9,29/100.000 γυν. (EUCAN Database, 1998). Κατά την δεκαετία αυτή, στην Ελλάδα, περίπου 200 γυναίκες ηλικίας άνω των 25 ετών πέθαιναν κάθε χρόνο από την νόσο αυτή (Στοιχεία Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας). Κατά την διάρκεια των τελευταίων 35 ετών, σε αντίθεση με τις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες, η θνησιμότητα από καρκίνο του τραχήλου σε Ελληνίδες κάτω των 50 ετών δεν παρουσίασε καμία απολύτως βελτίωση (Στοιχεία Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας). Γεγονός, το οποίο δεν εκπλήσσει, όταν είναι γνωστό ότι το ποσοστό των Ελληνίδων που υποβάλλονται τακτικά σε τεστ Παπανικολάου δεν υπερβαίνει το 30% («Πρόγραμμα Λυσιστράτη», Agorastos et al., Eur J Cancer Prev, 2009).
Είναι ιδιαίτερα σημαντικό, το ότι σήμερα γνωρίζουμε σίγουρα την αιτία που προκαλεί τον καρκίνο του τραχήλου: τον ιό των ανθρωπίνων θηλωμάτων, γνωστό και ως HPV (Human Papilloma Virus). Είναι ίσως η μοναδική περίπτωση καρκίνου, της οποίας γνωρίζουμε σίγουρα την αιτία! Δεδομένου βέβαια ότι ένα πολύ μεγάλο ποσοστό σεξουαλικά ενεργών γυναικών και ανδρών (~70%) μολύνεται κατά την διάρκεια της ζωής του από τον HPV, είναι προφανές ότι για την εμφάνιση τελικά καρκίνου στον τράχηλο απαιτείται η ύπαρξη και δράση και διάφορων άλλων ενδογενών (γονιδιακών) και εξωγενών (π.χ. κάπνισμα, περιβάλλον, διατροφή) παραγόντων. Παρ΄ όλα αυτά, χωρίς προηγούμενη μόλυνση από τον ιό, δεν υπάρχει ανάπτυξη καρκίνου στον τράχηλο της μήτρας.
Ως εκ τούτου, καθώς τύποι HPV υψηλού κινδύνου ανιχνεύονται σε περισσότερο από 99% των περιπτώσεων διηθητικού καρκίνου και στη μεγάλη πλειοψηφία των περιπτώσεων υψηλόβαθμων προδιηθητικών βλαβών, είναι λογικό να εφαρμόζεται η ανίχνευση του HPV για την πρώιμη διάγνωση του καρκίνου τραχήλου και των προδρόμων μορφών του. Με δεδομένη την αιτιολογική σχέση μεταξύ λοίμωξης από HPV υψηλού κινδύνου και καρκίνου του τραχήλου, η ανίχνευση HPV υψηλού κινδύνου στα κύτταρα του τραχηλικού επιθηλίου (“HPV DNA test”) θεωρείται σήμερα δυνητικά εναλλακτική μέθοδος πληθυσμιακού ελέγχου αντί του κυτταρολογικού ελέγχου.
Πολλαπλές μελέτες έδειξαν ότι η ανίχνευση του HPV έχει μεγαλύτερη ευαισθησία από το τεστ Παπανικολάου για την ανίχνευση υψηλόβαθμων αλλοιώσεων και καρκίνου στον τράχηλο της μήτρας. Επιπλέον, ένα εγγενές πλεονέκτημα του HPV testing είναι ότι επιτρέπει την ανίχνευση διηθητικού καρκίνου σε πρωιμότερο στάδιο, με συνέπεια τη βελτίωση της πρόγνωσης. Τέλος, ένα αρνητικό αποτέλεσμα στο HPV testing διασφαλίζει για μεγαλύτερο διάστημα από ό,τι ένα φυσιολογικό αποτέλεσμα στο τεστ Παπανικολάου, επιτρέποντας την αραίωση των μεσοδιαστημάτων μεταξύ των ελέγχων.
Έτσι, η μέθοδος δευτερογενούς πρόληψης του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας μέσω ανίχνευσης της παρουσίας του HPV DNA σε κυτταρικό υλικό από τον τράχηλο της μήτρας, γνωστό ως “HPV DNA test”, άρχισε να εφαρμόζεται σε μικρότερη ή μεγαλύτερη κλίμακα σε διάφορες χώρες του δυτικού κόσμου ως μέθοδος μαζικού πληθυσμιακού ελέγχου (screening test) είτε σε συνδυασμό με το τεστ Παπανικολάου, ως «διπλό τεστ» (ΗΠΑ, Καναδάς), είτε μόνο του, αντικαθιστώντας το τεστ Παπανικολάου (Ολλανδία, Μεξικό, Τουρκία), δεδομένου ότι έχει πολύ μεγαλύτερη ευαισθησία από το δεύτερο.
Οι υπάρχουσες πλέον στην καθημερινότητα νέες αυτές δυνατότητες, δηλ. το HPV-εμβόλιο, ως μέθοδος πρωτογενούς πρόληψης, και το HPV DNA test, ως μέθοδος δευτερογενούς πρόληψης, διαμορφώνουν την προοπτική μιας νέας, πολύ πιο αποτελεσματικής στρατηγικής πρόληψης του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, η οποία εκφράζεται, με βάση τα μέχρι σήμερα στοιχεία, ως εξής:
-Εμβολιασμός κοριτσιών (και αγοριών) 9-13 ετών καθώς και σεξουαλικά ενεργών ενηλίκων (ανεξάρτητα του αν έχουν ήδη μολυνθεί ή όχι από τον ιό).
-HPV DNA test (τόσο των εμβολιασμένων, όσο και των μη εμβολιασμένων γυναικών) από την ηλικία των 25-30 ετών και τακτικά ανά 5 έτη
-Επί αρνητικού τεστ: HPV DNA test μετά 5 έτη, κ.ο.κ.
-Επί θετικού τεστ: τεστ Παπανικολάου
-Επί αρνητικών ευρημάτων: HPV DNA test μετά 1 έτος
-Επί θετικών ευρημάτων: κολποσκόπηση, βιοψία και αντιμετώπιση/θεραπεία ανάλογα με τα ευρήματα