Ο μοναδικός τρόπος προφύλαξης από την HPV-μόλυνση είναι ο έγκαιρος HPV-εμβολιασμός. Πέραν αυτού, o μόνoς τρόπoς πρoφύλαξης είναι η σεξoυαλική απoχή. Η χρήση πρoφυλακτικoύ μειώνει την πιθανότητα μόλυνσης από τoν ιό, χωρίς όμως να την μηδενίζει – παράλληλα, βέβαια, εμπoδίζει τη μετάδoση άλλων σεξoυαλικά μεταδιδόμενων νoσημάτων και γι’ αυτό η χρήση τoυ συνιστάται oύτως ή άλλως. Αντίθετα, η χρήση άλλων μέσων, τα oπoία αναφέρεται ότι μειώνoυν την πιθανότητα HPV-μόλυνσης, όπως ειδικών κρεμών, κoλπικών υπoθέτων, γέλης κ.ά. δεν συνιστώνται διότι η απoτελεσματικότητά τoυς δεν είναι αποδεδειγμένη.
Τα εμβόλια δεν έχουν θεραπευτική δράση και επομένως δεν χορηγούνται για τη θεραπεία των προκαρκινικών αλλοιώσεων, του καρκίνου του τραχήλου ή των κονδυλωμάτων. Ιδανικά, ο εμβολιασμός πρέπει να γίνεται πριν την έναρξη των σεξουαλικών επαφών, επειδή μέχρι τότε ο οργανισμός δεν έχει εκτεθεί ακόμη στον ιό. Επιπλέον, η απάντηση του οργανισμού στον εμβολιασμό (η δημιουργία δηλαδή αντισωμάτων) είναι πολύ μεγαλύτερη στις μικρές ηλικίες. Σύμφωνα με τα παραπάνω, και μετά από απόφαση των αρμόδιων Υπουργείων, εισήχθη και στη χώρα μας από τις αρχές του 2008 ο HPV–εμβολιασμός στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών, με σύσταση να εμβολιάζονται τα κορίτσια ηλικίας 12-15 ετών, καθώς και οι νέες γυναίκες ηλικίας 15-26 ετών, που δεν εμβολιάστηκαν σε μικρότερη ηλικία. Το κόστος του εμβολιασμού αυτού καλύπτεται από τα ασφαλιστικά ταμεία. Τα αποτελέσματα εξελισσόμενων μελετών δείχνουν ότι και γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας ή με προηγηθείσα HPV-λοίμωξη ή με ιστορικό κωνοειδούς εκτομής πιθανόν να μπορούν να επωφεληθούν και αυτές από τον HPV-εμβολιασμό.
Ναι μπορεί! Πρέπει όμως να τονιστεί ότι μια γυναίκα που έχει σεξουαλικές επαφές έχει πιθανότητες να έχει έρθει ήδη σε επαφή με κάποιο τύπο του HPV. Η προστασία που παρέχουν σε αυτή την περίπτωση τα εμβόλια είναι πιθανόν ελαττωμένη. Έτσι, π.χ., εάν έχει ήδη προσβληθεί από έναν από τους 9 ή 2 τύπους του ιού που καλύπτουν τα εμβόλια Gardasil9® και Cervarix® αντίστοιχα, ο εμβολιασμός θα την προφυλάξει από τους άλλους 8 ή 1 τύπους, αλλά όχι από τον τύπο με τον οποίο έχει έρθει ήδη σε επαφή. Δηλαδή δεν αποκλείεται στο μέλλον να εμφανίσει κάποια βλάβη (κονδύλωμα, προκαρκινική αλλοίωση ή και καρκίνο στον τράχηλο) που θα οφείλεται στο στέλεχος αυτό του ιού, με το οποίο είχε έρθει παλαιότερα σε επαφή.
Η ανίχνευση του ιού στον τράχηλο της μήτρας μπορεί να γίνει με το λεγόμενο HPV-DNA test, μια εξέταση με διαδικασία λήψης παρόμοια με αυτήν του τεστ Παπανικολάου. Μ’ αυτήν την εξέταση μπορούμε να ελέγξουμε εάν η γυναίκα έχει αυτή τη στιγμή λοίμωξη με κάποιον τύπο του HPV. Η πιθανότητα, βέβαια, να υπάρχει ταυτόχρονα μόλυνση και από τους 4 ή τους 2 τύπους του ιού, που καλύπτει το εμβόλιο, είναι ελάχιστη (<1%). Έτσι, η δράση του εμβολίου θα είναι ούτως ή άλλως θετική. Για τον λόγο αυτό δεν είναι απαραίτητο μια γυναίκα να κάνει HPV-DNA test πριν τον εμβολιασμό. Μέχρι σήμερα, δεν υπάρχουν αξιόπιστες δοκιμασίες ανίχνευσης αντισωμάτων εναντίον του HPV στο αίμα, που να δείχνουν αν έχει προηγηθεί στο παρελθόν μια HPV-λοίμωξη, όπως συμβαίνει με άλλες λοιμώξεις (π.χ. ερυθρά).
Ο εμβολιασμός, με τα εμβόλια που κυκλοφορούν σήμερα, γίνεται για τα κορίτσια 11-15 ετών σε 2 δόσεις, με μεσοδιάστημα 6 μηνών, ενώ για τα κορίτσια, γυναίκες και άνδρες άνω των 15 ετών σε 3 δόσεις. Για το Gardasil9®: 1η δόση π.χ. σήμερα, 2η δόση: 2 μήνες μετά την 1η δόση, 3η δόση: 6 μήνες μετά την 1η δόση. Για το Cervarix®: 1η δόση σήμερα, 2η δόση: 1 μήνα μετά την 1η δόση, 3η δόση: 6 μήνες μετά την 1η δόση. Και οι 3 δόσεις πρέπει να γίνονται μέσα σε περίοδο ενός έτους. Αν δεν τηρηθεί το ακριβές χρονοδιάγραμμα, ο γιατρός μπορεί να συνεχίσει τον εμβολιασμό χωρίς να χάνονται οι προηγούμενες δόσεις. Πλήρης προστασία παρέχεται 1 μήνα μετά τη χορήγηση και της 3ης δόσης. Το εμβόλιο χορηγείται συνήθως με ενδομυϊκή ένεση στο δελτοειδή μυ του βραχίονα. Προς το παρόν τα δεδομένα παρέχουν στοιχεία για διάρκεια προστασίας ~20 έτη. Μέχρι στιγμής δεν είναι αναγκαία αναμνηστική δόση.
Τα HPV-εμβόλια αποδείχθηκαν μέχρι σήμερα πολύ ασφαλή και δεν εμφανίζουν αυξημένη συχνότητα παρενεργειών ή ανεπιθύμητων αντιδράσεων σε σχέση με άλλα εμβόλια που γίνονται στις ίδιες ηλικιακές ομάδες. Έχουν περιγραφεί ήπια ενοχλήματα όπως: ήπιος πόνος, κνησμός, ερυθρότητα ή οίδημα στο σημείο του εμβολιασμού, δεκατική πυρετική κίνηση και σπάνια πυρετός πάνω από 38οC. Σε ό,τι αφορά στις περιπτώσεις ζάλης, απώλειας συνείδησης και τάσεων λιποθυμίας μετά τη χορήγηση του εμβολίου, πρέπει να σημειωθεί πως αυτό είναι κάτι που συμβαίνει συχνά, όταν εμβολιάζονται άτομα που βρίσκονται στην εφηβική ηλικία. Συστήνεται κατά τη διάρκεια του εμβολιασμού το κορίτσι ή η γυναίκα να βρίσκονται σε καθιστή ή ξαπλωμένη θέση, καθώς και να παραμείνουν επί 15/λεπτο στο χώρο του ιατρείου μετά τον εμβολιασμό. Μέχρι σήμερα, μετά από τη χορήγηση εκατοντάδων εκατομμυρίων δόσεων του εμβολίου παγκοσμίως, αναφέρθηκαν ορισμένες ανεπιθύμητες αντιδράσεις στη συντριπτική τους πλειοψηφία σαν αυτές που αναφέρονται πιο πάνω. Σύμφωνα με τις επίσημες θέσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, του Διεθνούς Κέντρου Ελέγχου Νοσημάτων και των επίσημων φορέων ΗΠΑ, Καναδά, Αυστραλίας και Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα HPV εμβόλια είναι ασφαλή και αποτελεσματικά, η δε εμφάνιση σε εμβολιαζόμενα άτομα διάφορων σοβαρών ανεπιθύμητων καταστάσεων δεν συσχετίζεται με τον HPV-εμβολιασμό.
Επειδή τα δεδομένα σχετικά με τη δράση του εμβολίου στην κύηση είναι περιορισμένα, η χορήγησή του σε έγκυες γυναίκες πρέπει να αποφεύγεται. Ο HPV-εμβολιασμός επί υπάρχουσας εγκυμοσύνης δεν αποτελεί ένδειξη για διακοπή της κύησης. Εάν διαπιστωθεί κύηση μετά την 1η ή 2η δόση του εμβολιασμού, το σχήμα θα συνεχισθεί μετά το τέλος της κύησης. Οι θηλάζουσες μητέρες μπορούν να εμβολιασθούν.
Άτομα με αλλεργική προδιάθεση ή εμφάνιση αλλεργικών αντιδράσεων στα συστατικά που εμπεριέχονται στο εμβόλιο είναι προτιμότερο να μην εμβολιάζονται. Επίσης, ο εμβολιασμός πρέπει να αναβάλλεται σε άτομα που εμφανίζουν υψηλό πυρετό.
Είναι προφανές ότι τα HPV-εμβόλια συνεχίζουν πάντα να παρακολουθούνται εντατικά από τους αρμόδιους φορείς για την πιθανή εμφάνιση σοβαρών ανεπιθύμητων αντιδράσεων στο μέλλον.
Ναι! Το εμβόλιο δεν καθιστά περιττό τον τακτικό προληπτικό έλεγχο του τραχήλου της μήτρας. Όπως αναφέρθηκε, τα εμβόλια προστατεύουν σε ποσοστό 70-90% από τον καρκίνο του τραχήλου. Υπάρχει δηλαδή και ένα ποσοστό 10-30% των καρκίνων του τραχήλου που οφείλεται σε άλλους ογκογόνους τύπους του HPV, οι οποίοι δεν καλύπτονται από τα υπάρχοντα εμβόλια. Για το λόγο αυτό ο τακτικός προληπτικός έλεγχος με το τεστ Παπανικολάου ή/και με το HPV test πρέπει να συνεχιστεί.